LIČNA IMENA U ROMANIMA DERVIŠ I SMRT I TVRĐAVA – KOMPARATIVNA ANALIZA SA STANJEM U GORANSKOM GOVORU

      Apstrakt. O romanima Meše Selimovića je do sada dosta pisano  i oni su analizirani sa svih aspekata. U ovom radu želimo napraviti jezičku analizu muških ličnih imena u romanima Derviš i smrt i Tvrđava dovodeći ih u vezu sa jezičkim stanjem u goranskome govoru. Sva  muslimanska muška  imena koja su upotrebljena u ovim romanima su prisutna u Gori. Međutim, zbog jezičkih posebnosti ovog govora, mnoga imena se  javljaju  modificirana i prilagođena fonetskom i prozodijskom sistemu ovoga govora.

Ključne riječi: goranski govor, lična imena, Derviš i smrt, Tvrđava, fonetski sistem.

      Abstract. About Meša Selimović novels has written a lot and they are analyzed from all aspects. In this paper we want to make a linguistic analysis of the male personal name in the novels Dervish and death and The Fortress bringing them into connection with the linguistic situation in Goran speech. All Muslim men's names that are used in these novels are present in Gora area. However, because of language peculiarities of the speech, many names appear a modified and adapted to phonetic and prosodic system of the Goran speech.

Key words: Goran speech, personal names, Dervish and death, The Fortress, fonetic system.

1.      Goranski govor ima  fonetski  sistem koji karakteriše obližnje makedonske i srpske

govore. Pod uticajem ovih govora, ali i drugih neslovenskih jezika – arumunskog i albanskog –  dolazi do značajnih promjena u glasovnom sistemu goranskoga govora u odnosu na standardni bosanski jezički sistem.

Pojedina muslimanska imena u goranskom govoru se fonetski modifikuju u određenim pozicijama. Te promjene su prisutne u svim pozicijama riječi – inicijalnoj, medijalnoj i finalnoj. Ove promjene se, naročito, javljaju  kod pojedinih osjetljivih suglasnika – h, f, l. U određenim pozicijama suglsnici su slabije frikacije, u nekim dolazi do ispadanja, dok u drugim dolazi do njihove zamjene (supstitucije).

2.      U romanu Derviš i smrt javljaju se sljedeća lična muška imena:

Abdulah-efendija, Ahmed Nurudin, Alijaga, Asaf, Fazlija, Hafiz-Muhamed, Hasan, Harun,  Husein, Ishak, Malik, Mula Jusuf, Mustafa i dr.

U goranskom govoru bi ova imena imala sljedeće oblike i varijante:

Abdulah-efendija – Abdulah Gl[1] Ore Bo Je Ur, Abdula^h Dr Za Rad Or, Abdula Kru Zl Re.

Šejh Ahmed Nurudin – Šeh Ahmet Nuridin Gl Bo Ore Je Ur, Še^h A^hmet Nuridin Ml Di Še Amet Nuridin Re Kru Zl Rap, Šeh Agmet(Agnet) Nuridin ( g < h; n < m) Br.

Alijaga – Aljiaga/Al'iaga Gora.

Fazlija – Fazljija/Fazl'ija Gora.

Hafiz-Muhamed – Hafiz-Muhamet Gl Bo Ore Je Ur, ^hAfiz-Mu^hamet Dr Za Rad Ku Ml,Afiz-Muamet Re Zl Kru.

Hasan – Hasan Gl Bo Ore Je Ur,  ^hAsan Dr Za Or Org Rad, Asan Re Kru Zl Ml Vr.

Harun – Harun Gl Bo Ore Je Ur, ^hArun Dr Za Or Rad, Arun Kru Zl Ml Vr.

Husein – Husen Gl Bo Ore Je Ur, ^hUsen Ba Di Ml, Usen Kru Re Zl, Usenj Rap, Dr Krs, Rad, Lju Za Pa.

Ishak – Isak Gora.

Malik – Mal'ić Gora, osim u Gl i Bo gdje je Mal'ič.

Mula Jusuf – Mola Jusuf Dr, Mola Jusu Re Kru, Mola Jusuv Vr, Jusuh (Dokle, 74[2]).

Mustafa – Mustafa Gl Bo, Mustava ( v < f) Br Kru Zl Ur.

3.      U romanu Tvrđava pominju se sljedeća lična muška imena:

Abdulah, Ahmet Misira, Ahmet Šabo, Bećir Toska, Bekir-aga, Fehim, Ferhad, Halil Kovačević, Hadži-Fejzo, Hadži-Husein, Mahmut, Mehmed, Muharem, Mula Ibrahim, Mula Ismail, Ramiz, Salih, Seid Mehmed, Šehaga.

U goranskom govoru bi ova imena imala sljedeće oblike i varijante:

Bećir Toska – Bečir Toska Gl Bo, Bećir Toska Rap Za Dr, Beќir Toska Br.

Bekir-aga – Bekir-aga Gora.

Fehim –  Fehim Gl Bo Ore Ur Je, Fe^him Di Rad Ba, Fe^jim Kru Re.

Ferhad – Ferat Gora.

Halil Kovačević – Haljilj Kovačecič Gl Bo, ^hAl'ilj Kovačević Vr Ml, Aljilj Kovaćević Re Kru.

Hadži-Fejzo –  Hadži Fejzo Gl Bo Ur Je, ^hAdži-Fejzo Vr Dr Rad Rap, Adži-Fejzo Re Zl Kru.

Mahmut – Mahmut Gl Bo Ore Ur Je, Ma^hmut Ml Vr Dr, Mamut Re Kru Zl Di, Magmut Br.

Mehmed –  Mehmet Gl Bo Ore Ur Je, Me^hmet Vr Dr Rad, Memet Re Kru Zl, Megmet, Mejmet  (g, j < h) Br.

Muharem – Muharem Gl Je Ur Bo Ore, Mu^harem Vr Rap Rad, Muarem Kru Zl Re.

Mula Ibrahim – Mola Ibrahim Gl Ur Je, Mola Ibra^him Vr Dr Lju, Mola Ibraim (Ibrajim) Br Kru Zl Re.

Mula Ismail – Mola Ismailj/Mola Ismail' Gora.

Ramiz – Ramiz^s Gora.

Salih – Saljih Gl Bo Ur Je, Salji Kru Zl Re Dr Vr, Sal'i, Sal'if Br Rad

Seid Mehmed – Seit Mehmet Gl Bo, Seit Memet Kru Re Zl, Seit Megmet, Seit Mejmet Br.

Šehaga – Šehaga Gl Bo Je Ur, Še^haga Vr Dr Rad, Šeaga Re Zl Kru.

4.      Na osnovu komparacije imena u romanima Derviš i smrt i Trvđava sa stanjem u goranskom govoru, utvrdili smo da su pojedini suglasnici u goranskom govoru pretrpjeli promjene i modifikacije  u odnosu  na bosanski jezički standard:

a     Osim u resteličkom tipu, suglasnik h se u GG očuvao u svim pozicijama. Suglasnik h se najbolje očuvao u Globočici, Borju, Orešeku, Urviču i Jelovjanu. U  Brodu se, takođe, dobro čuva, s tim što je u nekim pozicijama došlo do supstitucije sa g ili j (Megmet, Mejmet, Agmet). U nekim mjestima suglasnik  h je na granici stabilnosti, dok  se, u dološkom govornom tipu, javlja i sa oslabljenom frikacijom (^h).

b     Osim u brodskom govoru, gdje se najčešće supstituiše sa v, u ostalom dijelu Gore f se dobro čuva. Mnogi autori ističu da je prisutnost f u goranskom govoru očekivana, pošto  i obližnji makedonski i srpski govori dobro čuvaju ovaj  frikativ. Pavle Ivić iznosi stav da se glas f dobro čuva  u govorima Muslimana zbog intenzivnijih  kontakata sa  turskim jezikom.[3] Dokle u svojoj zbirci bilježi nekoliko primjera u kojima je došlo do supstitucije f sa h (Jusuf >Jusuh).

      U najvećem dijelu Gore dobro je sačuvan troredni sistem afrikata zahvaljujući makedonskom zaleđu. U većini goranskih sela čuva se stabilan odnos parova afrikata č:ć i dž:đ. U Globočici, Borju i Orčuši došlo je do znatnijeg svođenja parova na č i dž, dok je u Restelici, Kruševu, Vraništu i Baćki  stabilan odnos sa rijetkim potvrdama sa neutralizacijom č, dž / ć, đ. U albanskom dijelu (osim u Borju), kao i u Urviču i Jelovjanu, sačuvan je stabilan odnos parova afrikata.

     U poziciji l + i, e – l se umekšava u različitom stepenu. U nekim mjestima je kao palatalno l', dok je u nekim selima i nekim glasovnim grupama izjednačeno sa lj. Mnogi autori ovu osobinu GG objašnjavaju albanskim i arumunskim uticajem.  Inače, ova osobina je zahvatila govore srednje zone Balkanskog poluostrva.

Mladenović ističe da u distribuciji l u GG postoje izvjesna ograničenja: ne može se javiti ispred vokala prednjeg reda, nema ga na kraju sloga.[4]

     U goranskom govoru se mnogi zvučni suglasnici na kraju riječi obezvučuju, tako da smo imali primjere Seit, Mahmut, Mamut, Ramiz^s, Ahmet, Amet, Farat i dr.

LITERATURA

1.      Dokle, Nazif, Goranski narodni pesni, Patria, Skopje, 2000.

2.      Halilović, Senahid, Pravopis bosanskoga jezika, Preporod, Sarajevo, 1995.

3.      Ivić,  Pavle, Izabrani ogledi I- III, Niš, 1991.

4.      Mladenović, Radivoje, Govor šarplaninske župe Gora, SDZ, Beograd, 2001.

5.      Pervić, Muharem,  Derviš i pesnik, U: Kritičari o Meši Selimoviću, Svjetlost, Sarajevo, 1973.

6.      Selimović, Meša, Derviš i smrt, BIGZ, Beograd, 1983.

---

[1] Skraćenice za naselja Gore: Ba ... Baćka, Br ... Brod, Vr ... Vraništa, Gl ... Globočica, Di ... Dikance, Dr ... Dragaš, ZP ... Zljipotok, Krs ... Krstec, Kru ... Kruševo, Ku ... Kukaljane, Le ... Lještane, Lju ... Ljubošta, Ml ... Mljike, Or ... Orčuša, Rad ... Radeša, Rap ... Rapča, Re ... Resteljica, Bo ...Borje, Ore... Orešek,Org.. Orgosta, Za... Zapod, Je...Jelovjane, Ur... Urvič, Pa...Pakiša.

[2]  Nazif Dokle,  Goranski narodni pesni, Patria, Skopje, 2000.

[3]  Pavle Ivić, Izabrani ogledi II, Niš, 1991. str. 85 – 86.

[4]  Mladenović, 196.