Iz štame izašla monografija "Kruševo/GORA"

Svjetlost dana ugledala je monografija“KRUŠEVO/GORA”. Poduhvat izdavačke kuće “Utilis” iz Prizrena, koautorski je rad Sadika i Admira Idrizi Aljabak, koji je tehnički uredio i dizajnirao Amir Jakupi a štampao “Grafoprint” iz Prištine.

Danas je završeno štampanje monografije „Kruševo/Gora“. Knjiga je obimna, ima više od pet stotina stranica; štampana je na kvalitetnom papiru u koloru, tvrdom povezu sa omotnicom.

Ovom prilikom zahvaljujemo se donatorima (sponzorima), kao i svima koji su na bilo koji način pomogli štampanje knjige, koja će kao hedija (poklon, dar) biti podijeljena svakoj porodici u selu, te bibliotekama, institucijama i pojedincima.

Zahvalnost dugujemo i svim informatorima (kazivačima), recenzentu Dr. Sejfidinu Haruniju, kao i tehničkom uredniku Amiru Jakupiju.

Sadik Idrizi Aljabak
Admir Idrizi Aljabak
 .
.
Monografiju odlikuje to što je pisana odmereno, nepristrasno i bez nacionalnih ili političkih kategorizacija, što je čini prihvatljivom za sve čitaoce, bez obzira na njihovu nacionalnu i versku pripadnost. Pored toga, izvanredno je dobro dokumentirana prilozima i originalnim fotografijama i nosi karakteristike pionirskog rada kakvih do sada u Gori nije bilo. 

Dr. Sejfidin Haruni

.
Impressum:

Izdavač: Utilis - Prizren
Recenzent: Dr. Sejfidin Haruni
Tehnički urednik: Amir Jakupi
Štampa: Grafoprint – Priština
Tiraž: 500 primjeraka

Nova knjiga poezije - GUMNO

GUMNO
.
Danas je iz štampe izašla moja nova knjiga poezije sa simboličnim naslovom - GUMNO.

Zašto GUMNO?
Zato što je gumno bilo mjesto za hljeb (nimet), igru i muhabet (razgovor). Zato što gumno ima oblik kruga, tako poznatog u našoj ornamentici. Zato što je gumno kao naše oro, naša sofra, hljeb, Sunce...
Pjesme su nastale u Gori, prateći vrijeme iza kojeg su ostali samo obrisi. Sve su pjesme spjevane na goranskom, govoru čistom kao izvor i prvo milovanje, a potom prepjevane na standardni jezik.
.
Izdavač: Utilis - Prizren
Recenzenti: Namik Dokle i Mustafa Balje
Tehnički urednik: Amir Jakupi
Štampa: Grafoprint - Priština
Autor fotografije na naslovnoj strani: Safet Dokle

Kompletnu knjigu poezije možete pročitati i preuzeti: OVDE

Nova knjiga poezije GUMNO

Poštovani prijatelji poezije,

Predstavljam vam novu knjigu poezije, koja još nije izašla iz štampe.
Većina pjesama je već objavljena na mom FB profilu, dok sada dajemo na uvid i čitanje kompletnu knjigu.

Knjiga je pisana na goranskom, dok je u drugom dijelu dat moj prepjev na standardni bosanski jezik. Dakle, original je na goranskom, a svaki prijevod, kako neko reče, liči "na prevrnuti kaput".
Na kraju knjige su recenzije uvaženih kolega Namika Doklea i Mustafe Balje.
Selam i sve najbolje!

Autor knjige,
Sadik Idrizi Aljabak

Kompletnu knjigu poezije možete pročitati i preuzeti: OVDE

***

Pozdrav / Përshëndetje!

Mua nova kniga poezije na nashinski pishana.
Kniga je uredena so allbanski alfabet (alfabeti shqip), polesno da ga çitajet nashe lugji vo Allbania.

Na kraj ot kniga je reçenca sho ga napishaf Namik Dokle.

Sve najhubavo!
Sadik Idrizi Alabak (Krushevo, Gora)

Kompletna kniga poezije mozhete da ga proqitate i zemete: OVDE

STAROBALKANSKA TOPONIMIJA I ANTROPONIMIJA GORE

UVOD

U knjizi Jezik i stil narodne poezije Gore kao poseban prilog dat je Onomastikon Gore. Namjera nam je bila da se na jednom mjestu objavi onomastički materijal iz svih dijelova Gore – na Kosovu, u Albaniji i u Makedoniji. Tokom višegodišnjih istraživanja prikupili smo i evidentirali ogromnu onomastičku građu koja je, pored ostalog, pružala i dovoljno pouzdanu sliku razvoja goranskog govora. Uvjerili smo se da Gora posjeduje raznovrsnu, izuzetno bogatu i nedovoljno istraženu toponimiju i antroponimiju. Štaviše, bili smo iznenađeni prisustvom velikog broja oblika i formi iz predosmanskog i predslavenskog perioda, što nedvosmisleno ukazuje na prisustvo i život ljudi na ovom prostoru daleko prije doseljavanja Slavena na Balkan i osmanlijskih osvajanja.

U ovom radu su istraženi toponimi i antroponimi iz predslavenskog perioda zasvjedočeni na području Gore, kao i njihovi komparativni likovi evidentirani na širim balkanskim areama. To su, uglavnom, toponimi, zatim antroponimske forme i njihovi derivati, kalkovi i njihovi ekvivalenti iz historijske dijahronije lingvističkog diskursa.

Alija Džogović smatra da ovi „toponimski likovi svojim osnovnim i finalnim formantima pokazuju da im je porijeklo u predslavenskoj lingvistici mnogih balkanskih etno-jezičkih zajednica, što se potvrđuje lingvističkom elaboracijom i komparativnom metodom izučavanja sa aspekta njihovih izoglosa i rasprostranjenosti u kulturama današnjih naroda u areama od Alpa do Dardanela.“

Osnovni metodološki pristup ovoj onomastičkoj materiji jeste njihovo evidentiranje, semantička elaboracija, porijeklo i stabilnost u današnjoj lingvističkoj funkciji, kao i metoda komparacije u okvirima lingvističkog i historijskog diskursa.

Materijal je sakupljan u svim selima Gore, a bilježen je onako kako ga narod upotrebljava u govornoj komunikaciji, dakle sa svim fonološko-morfološkim specifičnostima.

Za ovu onimiju pretpostavlja se da je predslavenskog porijekla, odnosno da je sloj onimijskog diskursa starobalkanskih naroda. Onimija prepoznatljivog fonetsko-morfološkog i semantičkog karaktera u radu nije elaborirana jer su njeni sadržaji lingvistički jasni i ne treba ih u tom smislu elaborirati. Za njih je ova diskusija isključiva i, naravno, upućena na drugačiji pristup, u nekom novom naučnom razmatranju.

Porijeklo i etnogeneza stanovnika Gore je veoma složeno i kompleksno pitanje koje zahtijeva realan i sveobuhvatan naučni pristup. U Gori su starobalkanske grupe u jezičkom smislu veoma rano asimilirane, dok je vjerski (paganski) faktor bio usmjeren ka bogomilstvu. Stoga, u daljim istraživanjima posebna pažnja mora biti posvećena tragovima i ostacima vjerovanja i kultova iz predislamskog i prethrišćanskog perioda. Posebno se moraju proučiti dokumenti srednjega vijeka kao i turskii defteri iz perioda od XV do XVII vijeka, kada je i izvršen prelazak na islam stanovnika Gore. Pored popisnog materijala iz turskih arhiva, i sačuvana toponomastika i antroponimski sistemi u Gori ostaju najbolja osnova za dalja proučavanja i komparativne analize.

Prilikom daljih proučavanja mora se više pažnje posvetiti izučavanju folklora i tradicije Gorana, sa posebnim osvrtom na dijelove muške i ženske nošnje, kao i na tip kuće i način stočarenja. Jer, u ovim sferama ima najviše starobalkanskih (ilirskih, keltskih, tračkih, romanskih i drugih) tragova i ostataka. Ovdje srećemo amalgam koji je po jeziku slavenski, ali u kojem se osjećaju starobalkanski tragovi i uticaji, počevši od tipa sela, kuće i nošnje pa do fizionomije i psihičkih osobina ljudi.

Starobalkanski tragovi u onomastici i govoru Gore predstavljaju  značajan izvor za proučavanje etnogeneze i kulture ovog stanovništva, te im zato treba prilaziti ozbiljno i bez predrasuda. Sve ovo nikako ne treba dovoditi u vezu sa današnjim nacionalnim i vjerskim opredjeljenjem stanovnika Gore, jer ono je uslovljeno mnogim historijskim promjenama i konvertizmima koji su se dogodili na Balkanu u minulim vijekovima. U radu su elaborirarane samo neke značajnije toponimske strukture, one čije baze mogu biti dobar ključ za njihovo porijeklo, za semiotiku toponima i njegove fonološko-morfološke supstitucije tokom historije.

Većina autora koji su dosad istraživali i pisali o Gori ignoriše predslavenske elemenate u etnogenezi Gorana, kojih se ne odriču Srbi, Hrvati, Crnogorci i drugi balkanski narodi. U lingvistici i njoj srodnim naukama se ne mogu donositi zaključci a da se ne vodi računa o historijskom kontinuitetu. U Gori je i nakon slavizacije (misli se na jezik), koja je izvršena tokom bugarske i srpske vladavine (X - XIV vijek), očuvana stara toponi- mija i patronimija, koja je pretežno romanska, tj. vlaška. Tokom vremena dolazilo je do određenih jezičkih modifikacija i prilagođavanja u duhu slavenske strukture goranskog govora, dok su kasnije, u vrijeme osmanske vlasti i primanja islama, importirani i ugrađeni mnogi elementi iz turskog i drugih orijentalnih jezika. Sličnog je mišljenja i Radivoje Mladenović, koji ističe da su „balkanističke strukturne promjene u goranskom govoru i okolnim slavenskim govorima nastale najvjerovatnije slavizacijom dijela romanskog stanovništva, možda djelimično i Albanaca, prije XIV vijeka”.

Ovaj rad predstavlja samo pokušaj da se osvjetli nedovoljno istražena strana historije Gore i goranskog govora. Potrebno je da se detaljnije istraže mnogi jezički nanosi iz predslavenskog i predosmanskog perioda, koji su se najbolje održali u onimiji ovog areala.   

Mnogi jezički nanosi iz predslavenskog perioda, prisutni u govoru i onomastici Gore, mogu biti predmet ozbiljnijih naučnih istraživanja. Zato je veoma nezahvalno davati površne, pristrasne i ishitrene zaključke po pitanju  jezika i etnogeneze stanovnika Gore.

Kako ističe R. Katičić „istraživanje imena zahtijeva vlastita teoretska polazišta, vlastite metode, vlastita vrela, a od istraživača traži, uz dobru filološku naobrazbu, i sasvim specifično znanje, vještinu i iskustvo“[1].  Po mišljenju Katičića „onomastika je važna tamo gdje vodi cjelovitosti promatranja kakve bez nje ne bi bilo“ jer „bez onomastike ostajemo nemoćni pred nekim najbitnijim pitanjima što ih postavlja naša filološka materija. To su u prvom redu pitanja o kontinuitetima i o njihovim prekidima, o simbiozama i etnogenetskim procesima, dakle pitanja što se postavljaju nezaobilazna su pri svakom pokušaju da se razumije kultura i jezična povijest naših strana.“[2]

---

[1] Radoslav Katičić, Značenje antroponomastike u našoj filologiji, Novi jezikoslovni ogle- di, Zagreb, 1992, str. 217.

[2] Isto, str. 218.

LIČNA IMENA U ROMANIMA DERVIŠ I SMRT I TVRĐAVA – KOMPARATIVNA ANALIZA SA STANJEM U GORANSKOM GOVORU

      Apstrakt. O romanima Meše Selimovića je do sada dosta pisano  i oni su analizirani sa svih aspekata. U ovom radu želimo napraviti jezičku analizu muških ličnih imena u romanima Derviš i smrt i Tvrđava dovodeći ih u vezu sa jezičkim stanjem u goranskome govoru. Sva  muslimanska muška  imena koja su upotrebljena u ovim romanima su prisutna u Gori. Međutim, zbog jezičkih posebnosti ovog govora, mnoga imena se  javljaju  modificirana i prilagođena fonetskom i prozodijskom sistemu ovoga govora.

Ključne riječi: goranski govor, lična imena, Derviš i smrt, Tvrđava, fonetski sistem.

      Abstract. About Meša Selimović novels has written a lot and they are analyzed from all aspects. In this paper we want to make a linguistic analysis of the male personal name in the novels Dervish and death and The Fortress bringing them into connection with the linguistic situation in Goran speech. All Muslim men's names that are used in these novels are present in Gora area. However, because of language peculiarities of the speech, many names appear a modified and adapted to phonetic and prosodic system of the Goran speech.

Key words: Goran speech, personal names, Dervish and death, The Fortress, fonetic system.

1.      Goranski govor ima  fonetski  sistem koji karakteriše obližnje makedonske i srpske

govore. Pod uticajem ovih govora, ali i drugih neslovenskih jezika – arumunskog i albanskog –  dolazi do značajnih promjena u glasovnom sistemu goranskoga govora u odnosu na standardni bosanski jezički sistem.

Pojedina muslimanska imena u goranskom govoru se fonetski modifikuju u određenim pozicijama. Te promjene su prisutne u svim pozicijama riječi – inicijalnoj, medijalnoj i finalnoj. Ove promjene se, naročito, javljaju  kod pojedinih osjetljivih suglasnika – h, f, l. U određenim pozicijama suglsnici su slabije frikacije, u nekim dolazi do ispadanja, dok u drugim dolazi do njihove zamjene (supstitucije).

2.      U romanu Derviš i smrt javljaju se sljedeća lična muška imena:

Abdulah-efendija, Ahmed Nurudin, Alijaga, Asaf, Fazlija, Hafiz-Muhamed, Hasan, Harun,  Husein, Ishak, Malik, Mula Jusuf, Mustafa i dr.

U goranskom govoru bi ova imena imala sljedeće oblike i varijante:

Abdulah-efendija – Abdulah Gl[1] Ore Bo Je Ur, Abdula^h Dr Za Rad Or, Abdula Kru Zl Re.

Šejh Ahmed Nurudin – Šeh Ahmet Nuridin Gl Bo Ore Je Ur, Še^h A^hmet Nuridin Ml Di Še Amet Nuridin Re Kru Zl Rap, Šeh Agmet(Agnet) Nuridin ( g < h; n < m) Br.

Alijaga – Aljiaga/Al'iaga Gora.

Fazlija – Fazljija/Fazl'ija Gora.

Hafiz-Muhamed – Hafiz-Muhamet Gl Bo Ore Je Ur, ^hAfiz-Mu^hamet Dr Za Rad Ku Ml,Afiz-Muamet Re Zl Kru.

Hasan – Hasan Gl Bo Ore Je Ur,  ^hAsan Dr Za Or Org Rad, Asan Re Kru Zl Ml Vr.

Harun – Harun Gl Bo Ore Je Ur, ^hArun Dr Za Or Rad, Arun Kru Zl Ml Vr.

Husein – Husen Gl Bo Ore Je Ur, ^hUsen Ba Di Ml, Usen Kru Re Zl, Usenj Rap, Dr Krs, Rad, Lju Za Pa.

Ishak – Isak Gora.

Malik – Mal'ić Gora, osim u Gl i Bo gdje je Mal'ič.

Mula Jusuf – Mola Jusuf Dr, Mola Jusu Re Kru, Mola Jusuv Vr, Jusuh (Dokle, 74[2]).

Mustafa – Mustafa Gl Bo, Mustava ( v < f) Br Kru Zl Ur.

3.      U romanu Tvrđava pominju se sljedeća lična muška imena:

Abdulah, Ahmet Misira, Ahmet Šabo, Bećir Toska, Bekir-aga, Fehim, Ferhad, Halil Kovačević, Hadži-Fejzo, Hadži-Husein, Mahmut, Mehmed, Muharem, Mula Ibrahim, Mula Ismail, Ramiz, Salih, Seid Mehmed, Šehaga.

U goranskom govoru bi ova imena imala sljedeće oblike i varijante:

Bećir Toska – Bečir Toska Gl Bo, Bećir Toska Rap Za Dr, Beќir Toska Br.

Bekir-aga – Bekir-aga Gora.

Fehim –  Fehim Gl Bo Ore Ur Je, Fe^him Di Rad Ba, Fe^jim Kru Re.

Ferhad – Ferat Gora.

Halil Kovačević – Haljilj Kovačecič Gl Bo, ^hAl'ilj Kovačević Vr Ml, Aljilj Kovaćević Re Kru.

Hadži-Fejzo –  Hadži Fejzo Gl Bo Ur Je, ^hAdži-Fejzo Vr Dr Rad Rap, Adži-Fejzo Re Zl Kru.

Mahmut – Mahmut Gl Bo Ore Ur Je, Ma^hmut Ml Vr Dr, Mamut Re Kru Zl Di, Magmut Br.

Mehmed –  Mehmet Gl Bo Ore Ur Je, Me^hmet Vr Dr Rad, Memet Re Kru Zl, Megmet, Mejmet  (g, j < h) Br.

Muharem – Muharem Gl Je Ur Bo Ore, Mu^harem Vr Rap Rad, Muarem Kru Zl Re.

Mula Ibrahim – Mola Ibrahim Gl Ur Je, Mola Ibra^him Vr Dr Lju, Mola Ibraim (Ibrajim) Br Kru Zl Re.

Mula Ismail – Mola Ismailj/Mola Ismail' Gora.

Ramiz – Ramiz^s Gora.

Salih – Saljih Gl Bo Ur Je, Salji Kru Zl Re Dr Vr, Sal'i, Sal'if Br Rad

Seid Mehmed – Seit Mehmet Gl Bo, Seit Memet Kru Re Zl, Seit Megmet, Seit Mejmet Br.

Šehaga – Šehaga Gl Bo Je Ur, Še^haga Vr Dr Rad, Šeaga Re Zl Kru.

4.      Na osnovu komparacije imena u romanima Derviš i smrt i Trvđava sa stanjem u goranskom govoru, utvrdili smo da su pojedini suglasnici u goranskom govoru pretrpjeli promjene i modifikacije  u odnosu  na bosanski jezički standard:

a     Osim u resteličkom tipu, suglasnik h se u GG očuvao u svim pozicijama. Suglasnik h se najbolje očuvao u Globočici, Borju, Orešeku, Urviču i Jelovjanu. U  Brodu se, takođe, dobro čuva, s tim što je u nekim pozicijama došlo do supstitucije sa g ili j (Megmet, Mejmet, Agmet). U nekim mjestima suglasnik  h je na granici stabilnosti, dok  se, u dološkom govornom tipu, javlja i sa oslabljenom frikacijom (^h).

b     Osim u brodskom govoru, gdje se najčešće supstituiše sa v, u ostalom dijelu Gore f se dobro čuva. Mnogi autori ističu da je prisutnost f u goranskom govoru očekivana, pošto  i obližnji makedonski i srpski govori dobro čuvaju ovaj  frikativ. Pavle Ivić iznosi stav da se glas f dobro čuva  u govorima Muslimana zbog intenzivnijih  kontakata sa  turskim jezikom.[3] Dokle u svojoj zbirci bilježi nekoliko primjera u kojima je došlo do supstitucije f sa h (Jusuf >Jusuh).

      U najvećem dijelu Gore dobro je sačuvan troredni sistem afrikata zahvaljujući makedonskom zaleđu. U većini goranskih sela čuva se stabilan odnos parova afrikata č:ć i dž:đ. U Globočici, Borju i Orčuši došlo je do znatnijeg svođenja parova na č i dž, dok je u Restelici, Kruševu, Vraništu i Baćki  stabilan odnos sa rijetkim potvrdama sa neutralizacijom č, dž / ć, đ. U albanskom dijelu (osim u Borju), kao i u Urviču i Jelovjanu, sačuvan je stabilan odnos parova afrikata.

     U poziciji l + i, e – l se umekšava u različitom stepenu. U nekim mjestima je kao palatalno l', dok je u nekim selima i nekim glasovnim grupama izjednačeno sa lj. Mnogi autori ovu osobinu GG objašnjavaju albanskim i arumunskim uticajem.  Inače, ova osobina je zahvatila govore srednje zone Balkanskog poluostrva.

Mladenović ističe da u distribuciji l u GG postoje izvjesna ograničenja: ne može se javiti ispred vokala prednjeg reda, nema ga na kraju sloga.[4]

     U goranskom govoru se mnogi zvučni suglasnici na kraju riječi obezvučuju, tako da smo imali primjere Seit, Mahmut, Mamut, Ramiz^s, Ahmet, Amet, Farat i dr.

LITERATURA

1.      Dokle, Nazif, Goranski narodni pesni, Patria, Skopje, 2000.

2.      Halilović, Senahid, Pravopis bosanskoga jezika, Preporod, Sarajevo, 1995.

3.      Ivić,  Pavle, Izabrani ogledi I- III, Niš, 1991.

4.      Mladenović, Radivoje, Govor šarplaninske župe Gora, SDZ, Beograd, 2001.

5.      Pervić, Muharem,  Derviš i pesnik, U: Kritičari o Meši Selimoviću, Svjetlost, Sarajevo, 1973.

6.      Selimović, Meša, Derviš i smrt, BIGZ, Beograd, 1983.

---

[1] Skraćenice za naselja Gore: Ba ... Baćka, Br ... Brod, Vr ... Vraništa, Gl ... Globočica, Di ... Dikance, Dr ... Dragaš, ZP ... Zljipotok, Krs ... Krstec, Kru ... Kruševo, Ku ... Kukaljane, Le ... Lještane, Lju ... Ljubošta, Ml ... Mljike, Or ... Orčuša, Rad ... Radeša, Rap ... Rapča, Re ... Resteljica, Bo ...Borje, Ore... Orešek,Org.. Orgosta, Za... Zapod, Je...Jelovjane, Ur... Urvič, Pa...Pakiša.

[2]  Nazif Dokle,  Goranski narodni pesni, Patria, Skopje, 2000.

[3]  Pavle Ivić, Izabrani ogledi II, Niš, 1991. str. 85 – 86.

[4]  Mladenović, 196.

RITAM U NARODNOJ POEZIJI GORE

      Apstrakt: Gora posjeduje ogromno duhovno blago koje je dosad djelimično i nedovoljno zabilježeno i istraženo. U posljednjih dvadesetak godina pojačano je interesovanje za prikupljanjem i bilježenjem narodnih umotvorina sa ovog područja, tako da su one, u najvećem broju, sačuvane od nestajanja u vremenu disolucije, globalizacije, migracije i urbanizacije. Najprije su zabilježene pjesme, a onda i pripovijetke kao i ostale kratke forme. U jednom veoma kratkom periodu objavljeno je više knjiga pjesama i pripovjedaka iz kosovskog, ali i iz albanskog dijela Gore. Narodnu poeziju Gore su dosad sakupljali Blaže Ristovski, Birte Trearup, Harun Hasani, Nazif Dokle i Ramadan Redžeplari.

Ključne riječi: Gora, narodna poezija, ritam, rima, stih, bugarštica

UVOD

U narodnim pjesmama iz Gore gotovo sve je podređeno ritmu. Ritam se ovdje javlja kao naročita organizacija smislenih i glasovnih elemenata. Ritam, ponavljanja i rima se nameću kao jedan od najvažnijh stilskih postupaka. Cjelokupna narodna poezija Gore je vezana uz melodiju, pjevanje, a priroda jezika odlučuje koji će versifikacijski sistem u njima dominirati. U narodnoj poeziji Gore susreću se različiti vidovi metrike koji traže posebno istraživanje. Međutim, na prvi pogled mogu se uočiti neki metrički elementi, kao što su ponavljanja, vokativ, dužina vokala, pripjevi.

Narodne pjesme iz Gore je veoma teško bilježiti, jer su u njima česta ponavljanja što otežava da se tačno odredi granica stiha. Taj problem su imali svi zapisivači, pa se događalo da su potpuno iste pjesme nejednako zapisane i u više različitih varijanti.

DISKUSIJA

U narodnoj poeziji Gore se rima i glasovno ponavljanje javljaju kao osnovni elementi ritma stiha. Rima ili srok se, inače, u nauci definiše kao glasovno podudaranje na kraju stihova ili dijelova u stihu. Postoji parna ili glatka rima: ona u kojoj se vezuju po dva uzastopna stiha (aa, bb, cc), ukrštena ili unakrsna (ab ab), obgrljena (abba), nagomilana (aaaa) ili isprekidana – bez određenog reda. U narodnoj poeziji Gore su zastupljeni svi pomenuti modeli rime, mada se najčešće javljaju bez nekog određenog pravila.

U narodnoj poeziji Gore egzistira više kvantitativnih modela rime (jednofonemske, dvofonemske, trofonemske...). One su formirane od vokalskih i konsonantskih fonema, ali nisu podjednako frekventni svi modeli. Najzastupljenije su izomorfne, a tu su i epentetske, metatezne i metatezno-epentetske rime.

Pana m'gla vo poleto,

žalj mi pana na srceto, (Hasani, 134).

Haljilj-aga fidan bojljija

Ne prodavaj konja dorija

Sama će ti dojde hojljija (Redžeplari, 3).

Posebno su brojni primjeri horizontalnog rimovanja, gdje se povezuje početak i kraj jednog stiha (rima simploha) ili krajevi polustihova (leoninska rima). Nisu rijetki ni primjeri povezivanja (rimovanja) dveju uzastopnih riječi (kontaktna rima), te rimovanja skoncentrisana oko cezure (rima medijana).

Ko me ostaj, more Asan, sama jena, 

sama jena, more Asan, ka nijena, 

ka kukajca, more Asan, želaječi,

gradne svze, more Asan, turaječi?  (Hasani, 10).

                                    (kombinovana rima)

Moma Mita mi je jako bovna, 

nikoj mi ga Mita ne poljuje 

i nikoj gi, Miti, ne veruje. 

Koj' veruje za pare letuje. 

Pusto Ture, ošlo vo Sofija, 

vo Sofija ke Smailj spahija. (Hasani, 212).

                                    (kombinovana rima: rima simploha, leoninska, vertikalna)

Majčice mila, premila, 

asćer je mučen, premučen (Hasani, 244).

(kontaktna horizontalna rima)

Ga sakale Ilinka divojka, dalek nadaleko, (Hasani, 370).

Vrisna pisna Vatima kadana (Hasani, 205).

(kontaktna rima)

Polekom te kićeni svatoi

Kićeni svatoi, polekom te, (Dokle, 79).

                                    (kombinovana rima: rima anadiploza, inverzija)

U narodnoj poeziji Gore veoma frekventna je unutrašnja (leoninska) rima (povezuje krajeve dva polustiha istoga stiha):

Usta mi zbori, srce mi gori (Hasani, 10).

sve doma da sedi, i tebe da redi,  (Hasani, 366).

Ne se straši, ja mlanesto, ne se plaši. (Dokle, 294).

Len da vadi, len da sadi. (Dokle, 418).

Da zamineme, le džanam, da pomineme. (Redžeplari, 85).

Naračala, kara Fatma, poračala,  (Hasani, 31).

Rima često nastaje u kombinaciji i kao rezultat figura iterativnog dodavanja, baziranih na ponavljanju leksičkih elemenata, kao što su:

-          anafora (ponavljanje iste riječi ili grupe riječi na početku dvije ili više recenica, stiha, pasusa):

Ostanale dejke dadenice,

ostanale dejke nemužene,

ostanale nuse teljosana,

ostanale lambe upalene. (Hasani, 384).

Džemilja će ga turaje, 

Džemilja bela i crvena, 

Džemilja nadaleko čujena, 

Džemilja nišan vo selo, 

Džemilja gorska anema. (Hasani, 113).

-          epifora (ponavljanje iste riječi ili grupe riječi na kraju dvije ili više rečenica, stiha, pasusa):

ne li si gajle imala?

Ja nesom gajle imala,

stara som majka imala, (Hasani, 65).

-          simploha (kombinacija anafore i epifore):

Mesto dušek, halištari, slama vi je,

Mesto jastek, halištari, lisnik vi je,

Mesto jorgan, halištari, seno vi je. (Dokle, 315).

-          okruženje/ciklos (ponavljanje iste riječi ili grupe riječi na početku i na kraju rečenice, stiha, pasusa):

Blaze tebe, naša dejko, i preblaze (Dokle, 302).

-          anadiploza (ponavljanje iste riječi ili grupe riječi sa kraja prve rečenice/stiha na početku naredne rečenice ili stiha):

Letaj, letaj, ja mlanesto, da proletaš,

Da proletaš, ja mlanesto, tri planine,

Tri planine, ja mlanesto, česte čume,

Česte šume, ja mlanesto, retki poprać,

Retki poprać, ja mlanesto, tihe reke,

Da proletaš, ja mlanesto, v' naši dvoroj. (Dokle, 333).

Kakva ni si, ja mlanesto, ka planina,

Ka planina, ja mlanesto, so cvećina, (Dokle, 372).

-        reduplikacija/geminacija (ponavljanje iste riječi ili grupa riječi u susjednoj poziciji):            

Pokraj, pokraj, pokraj be sevdo,

da ne mi se udaiš, (Hasani, 184).

Karafiljko, kara li te majka?

Ni me kara ni mi razgovora, (Dokle, 211).

Ponavljanje u kontaktu ili na bliskom odstojanju predstavlja višestruko vraćanje na isti sadržaj, a samim tim dolazi do produbljivanja iskaza. Ponekad ponavljenje podsjeća na eho i istovremeno pojačava eufoniju:

Zid zidale kula trojca braća, (Hasani, 369).

tri leta som letualo, 

tri zime som ge zimualo. (Hasani, 16).

Kukaj, kukaj, kukajčice, (Hasani, 51).

vodenica voda nema, ne ti go meljem. (Hasani, 125).

Umrela mlada Dalmatinka, 

pred umreša vasijet ostajla (Hasani, 242).

Sve ovo utiče na stilsko bogatstvo čime se proizvodi i muzikalnost. Ovo su pjesme koje se lako pjevaju, jer zvuk nije samo prateći element već ima vrlo bitnu ulogu u stvaranju cjelokupnog utiska.

Mnogi pripjevi i ponavljanja leksičkih elemenata u svim pozicijama i dijelovima stiha imaju višestruku ulogu i različite nivoe stepenovanja (izvorno ponavljanje, ponavljanje jednog dijela koji treba da se naglasi, gradacija).

Ritam narodnih pjesama Gore održava se pripjevom ili refrenom. Riječi i sintagmatski izrazi se javljaju kao pripjevi, veoma često kroz cijelu pjesmu: majko, majčice, mila mati, mila mamo, dado, dade, dadice, maje, milo materino, mila nan' mori, libe, sevdo, ja mlanesto, ja devojko, naša dejko, drugače, lele, lili, tugo, džanam, mili babo, mladi junak, kurto, boguano, i drugi. Ova ponavljanja se najčešće javljaju kao umjetnuti dijelovi (vokativi, apelativi) u sredini pjesme, ali se mogu naći i na početku ili na kraju stih(ov)a:

Svi putnici, dade, izdojdoa,

a naš putnik, dade, nema ni go, (Hasani, 14).

Nakiti se, libe, promeni se

ka manesta, libe, od prv večer, (Hasani, 54).

Aj, ugurala siroma, kurto,

ugur da ti se ugodi, kurto, (Hasani, 63).

Ka me omuži, mila le nan' mori, tol'ko daleko,

tol'ko daleko, o mila nan' mori, pusta tuđina, (Hasani, 279).

Tugo, šo je onja, lili, što je onja,

od pendžer što gleda,

džanam, od pendžer što gleda? (Hasani, 90).

Pripjevi često imaju i funkciju uzimanja daha (zraka) u procesu kreiranja teksta pjesme. Ponekad je prvi stih pjesme ustaljeni model koji služi kao uvertira i priprema pjevača (dueta ili grupe). Pošto otpjevaju prvi stih, pjevači naprave pauzu tokom koje stvaraju (dogovaraju) tekst za naredni stih pjesme koji, u mnogim slučajevima i kod pojedinih vrsta pjesama, nastaje u toku pjevanja (ženske pjesme uz svadbene i druge običaje).

S obzirom na to da se više jedinica slaže u funkciji, to i čini da je i kumulacija faktor isticanja. Ona je ustvari preplitanje raznovrsnih ponavljanja, smišljenih, namjernih, ciljanih, a ne jednostavno gomilanje konstrukcija bez nekog reda (Muratagić-Tuna, 2009: 43).

Mnoge pjesme počinju uzvicima aj, ej, oj, haj, (h)ajde, oj more, a bre, ore, ori, mori koji često imaju funkciju apelativa jer idu zajedno sa imenima junaka koji su u komunikaciji (dijalogu), ili kojima se narodni pjevač obraća. Uzvici ponekad imaju ulogu ritmičkog popunjavanja i prilagođavanja pravilima pjevanja, a ponekad djeluju kao da su izvan sinhrone situacije. 

U narodnim pjesmama iz Gore zastupljene su različite vrste stihova: osmerac, deseterac, dvanaesterec, kao i stihovi od 14 i više slogova. Osmerac i deseterac se javljaju kao simetrični ali nisu rijetki ni asimetrični oblici.

Simetrični osmerac je vrlo prisutan stih u narodnoj poeziji Gore:

Vrata mi je // zatvorena

So dve slamke // 'ržanove.  (4+4) (Dokle, 494).

Senaf Murselj // vo gumena,

Staif noga // preko noga. (4+4) (Dokle, 195).

Nesimetrični osmerac:

                  Majčice mila, // najmila,

                  Ta što je džumbus // pot pendžer? (5+3) (Dokle, 183).

za Đuren // doma da dojdeš,

zejnepa // da ga rašetaš, (3+5) (Hasani, 35).

Nesimetrični (epski) deseterac:

će preletam // visoka planina, (4+6)

će preletam, // so tebe će dojdem.  (4+6) (Hasani, 61).

Daj mi bože // krila labodove

Ja da letam, // dur devet planine,

Pa da panem // vo Solunsko pole,

Da odberem // Bošnjaka junaka. (4+ 6) (Dokle, 168).

Simetrični deseterac:

niti mi, ago, // teži đerdanot,  (5+5)

toku mi, ago, // teži merakot. (5+5) (Hasani, 93).

U narodnoj poeziji Gore česti su dugi stihovi, kao u bugaršticama. Broj slogova u bugaršticama je petnaest ili šesnaest s cezurom obično iza sedmog ili osmog sloga. Međutim, pjesme iz Gore sa 14 i više slogova imaju po dvije cezure koje obično dolaze iza četvrtog odnosno šestog ili desetog sloga. Alija Džogović smatra da se dosad pogrešno mislilo da su bugarštice nastajale u Dubrovniku i da je tamo njihova matica. Iznosi mišljenje da je kolijevka bugarštica „ovamo na istoku, na Scardusu i u Trakiji, među Besima“ (Džogović, 2013: 124).

Ovakav broj i raspored slogova u narodnim pjesmama iz Gore najčešće je uslovljen ponavljanjima i refrenima koji se mogu naći na svakom mjestu stiha (na inicijalnom, medijalnom, finalnom, kao anadiploze i dr.):

                        Melo melo, // Sebuhanče, // dva ravni dvoroji, (4+4+6)

Sebuhanče, // dva ravni dvoroji (4+4) (Redžeplari, 146).

Će ge nosim, // Imere be brate, // dur da živa bidem, (4+6+6)

dur da živa bidem, // dur da vek vekujem, (6+6) (Hasani, 30).

Mi ilegla, // majka Abazova, // na gorna Muridža  (4+6+6)

da prečeka, // majka Abazova, // mlade gurbetčije: (Hasani, 19).      

ZAKLJUČAK

Ritam u narodnoj poeziji Gore ima značajnu, ne rijetko i dominantnu ulogu. Ritam i rima se u ovoj poeziji nameću kao najvažniji stilski postupci. Autori narodnih pjesama često narušavaju ustaljena jezička pravila da bi sačuvali ritam i melodiju.

Ritam u narodnoj poeziji Gore nameće upotrebu mnogih alternativnih jezičkih sredstava. Pojedini oblici skreću recipijentovu pažnju na formalni dio iskaza, usporavaju percepciju, pa se takav iskaz aktualizira i stilski markira. Uz stilsku imaju još ritmičku i eufonijsku funkciju. Njihova melodija, ritam i jezička struktura, ali i njihova začuđujuća zvukovna orkestracija pružaju mogućnost da se u njima toliko dugo uživa.

IZVORI I LITERATURA

1.      Muratagić-Tuna, Hasnija (2009). Sevdalinka – izazov za lingvostilistička istraživanja. Nikšić: Riječ.

2.      Dokle, Nazif (2000). Goranski narodni pesni. Skopje: Patrija.

3.      Džogović, Alija (2013). Predgovor knjizi Korijen, ključ i vodič Azira Kuljićija, Pizren:Utilis.

4.      Hasani, Hasan (1987). Goranske narodne pesme. Priština: Jedinstvo.

5.      Redžeplari, Ramadan (2008). Sedefna tambura-Goranske narodne pesne. Prizren.

6.      Trearup, Birthe (1967). Narodna muzika prizrenske Gore. Rad XIV kongresa folklorista Jugoslavije u Prizrenu.

Dr. Sadik Idrizi

University of Prizren, Kosovo

RHYTHM IN FOLK POETRY OF GORA

(Summary)

Abstract: In Gora area exists a great spiritual wealth that has been partly registered and studied. In the last twenty years increased interest for collecting and recording folk poetry from this area, so they are mostly saved from disappearance at the time of dissolution, globalization, migration and urbanization. Firstly recorded the songs, and then the stories and other short forms. In a very short time published several books of folk poetry and stories from Kosovo and the Albanian part of Gora. Folk poetry of Gora collected Blaze Ristovski, Birte Trearup, Harun Hasani, Nazif Dokle and Ramadan Redžeplari.

Key words: Gora, folk poetry, rhythm, rhyme, verse, bugarštica