UVOD
U knjizi Jezik i stil narodne poezije Gore kao poseban
prilog dat je Onomastikon Gore. Namjera nam je bila da se na jednom mjestu
objavi onomastički materijal iz svih dijelova Gore – na Kosovu, u Albaniji i u
Makedoniji. Tokom
višegodišnjih istraživanja prikupili smo i evidentirali ogromnu onomastičku
građu koja je, pored ostalog, pružala i dovoljno pouzdanu sliku razvoja
goranskog govora. Uvjerili smo se da Gora posjeduje raznovrsnu, izuzetno bogatu i nedovoljno
istraženu toponimiju i antroponimiju. Štaviše, bili smo iznenađeni prisustvom
velikog broja oblika i formi iz predosmanskog i predslavenskog perioda, što nedvosmisleno
ukazuje na prisustvo i život ljudi na ovom prostoru daleko prije doseljavanja
Slavena na Balkan i osmanlijskih osvajanja.
U ovom radu su istraženi toponimi i antroponimi
iz predslavenskog perioda zasvjedočeni na području Gore, kao i njihovi komparativni likovi evidentirani
na širim balkanskim areama. To su, uglavnom,
toponimi, zatim antroponimske forme i njihovi derivati, kalkovi i njihovi
ekvivalenti iz historijske dijahronije lingvističkog diskursa.
Alija Džogović smatra da ovi „toponimski likovi svojim osnovnim i finalnim formantima pokazuju
da im je porijeklo u predslavenskoj lingvistici mnogih balkanskih
etno-jezičkih zajednica, što se potvrđuje lingvističkom elaboracijom i
komparativnom metodom izučavanja sa aspekta njihovih izoglosa i
rasprostranjenosti u kulturama današnjih naroda u areama od Alpa do Dardanela.“
Osnovni metodološki pristup ovoj onomastičkoj materiji jeste njihovo evidentiranje, semantička elaboracija, porijeklo i stabilnost u današnjoj
lingvističkoj funkciji, kao i metoda komparacije u okvirima lingvističkog i
historijskog diskursa.
Materijal je sakupljan u svim selima Gore, a bilježen je onako kako
ga narod upotrebljava u govornoj komunikaciji, dakle sa svim
fonološko-morfološkim specifičnostima.
Za ovu onimiju pretpostavlja se da je predslavenskog porijekla, odnosno da je sloj onimijskog diskursa
starobalkanskih naroda. Onimija prepoznatljivog fonetsko-morfološkog i
semantičkog karaktera u radu nije elaborirana jer su njeni sadržaji
lingvistički jasni i ne treba ih u tom smislu elaborirati. Za njih je ova
diskusija isključiva i, naravno, upućena na drugačiji pristup, u nekom novom
naučnom razmatranju.
Porijeklo i etnogeneza stanovnika Gore
je veoma složeno i kompleksno pitanje koje zahtijeva realan i sveobuhvatan
naučni pristup. U Gori su starobalkanske grupe u jezičkom smislu veoma rano
asimilirane, dok je vjerski (paganski) faktor bio usmjeren ka bogomilstvu.
Stoga, u daljim istraživanjima posebna pažnja mora biti posvećena tragovima i
ostacima vjerovanja i kultova iz predislamskog i prethrišćanskog perioda.
Posebno se moraju proučiti dokumenti srednjega vijeka kao i turskii defteri iz perioda
od XV do XVII vijeka, kada je i izvršen prelazak na islam stanovnika Gore. Pored
popisnog materijala iz turskih arhiva, i sačuvana toponomastika i
antroponimski sistemi u Gori ostaju najbolja osnova za dalja proučavanja i
komparativne analize.
Prilikom daljih proučavanja mora se
više pažnje posvetiti izučavanju folklora i tradicije Gorana, sa posebnim
osvrtom na dijelove muške i ženske nošnje, kao i na tip kuće i način
stočarenja. Jer, u ovim sferama ima najviše starobalkanskih (ilirskih, keltskih,
tračkih, romanskih i drugih) tragova i ostataka. Ovdje srećemo amalgam koji je
po jeziku slavenski, ali u kojem se osjećaju starobalkanski tragovi i uticaji,
počevši od tipa sela, kuće i nošnje pa do fizionomije i psihičkih osobina
ljudi.
Starobalkanski tragovi u onomastici i
govoru Gore predstavljaju značajan
izvor za proučavanje etnogeneze i kulture ovog stanovništva, te im zato treba
prilaziti ozbiljno i bez predrasuda. Sve ovo nikako ne treba dovoditi u vezu sa
današnjim nacionalnim i vjerskim opredjeljenjem stanovnika Gore, jer ono je
uslovljeno mnogim historijskim promjenama i konvertizmima koji su se dogodili na
Balkanu u minulim vijekovima. U radu
su elaborirarane samo neke značajnije toponimske strukture, one čije baze mogu
biti dobar ključ za njihovo porijeklo, za semiotiku toponima i njegove
fonološko-morfološke supstitucije tokom historije.
Većina autora koji su dosad
istraživali i pisali o Gori ignoriše predslavenske elemenate u etnogenezi
Gorana, kojih se ne odriču Srbi, Hrvati, Crnogorci i drugi balkanski narodi. U
lingvistici i njoj srodnim naukama se ne mogu donositi zaključci a da se ne
vodi računa o historijskom kontinuitetu. U Gori je i nakon slavizacije (misli
se na jezik), koja je izvršena tokom bugarske i srpske vladavine (X - XIV
vijek), očuvana stara toponi- mija i patronimija, koja je pretežno romanska,
tj. vlaška. Tokom vremena dolazilo je do određenih jezičkih modifikacija i
prilagođavanja u duhu slavenske strukture goranskog govora, dok su kasnije, u
vrijeme osmanske vlasti i primanja islama, importirani i ugrađeni mnogi
elementi iz turskog i drugih orijentalnih jezika. Sličnog je mišljenja i Radivoje Mladenović, koji ističe da su
„balkanističke strukturne promjene u goranskom govoru i okolnim slavenskim govorima nastale najvjerovatnije slavizacijom dijela romanskog stanovništva, možda djelimično i Albanaca, prije XIV vijeka”.
Ovaj rad predstavlja samo pokušaj da se
osvjetli nedovoljno istražena strana historije Gore i goranskog govora.
Potrebno je da se detaljnije istraže mnogi jezički nanosi iz predslavenskog i
predosmanskog perioda, koji su se najbolje održali u onimiji ovog areala.
Mnogi jezički nanosi iz predslavenskog
perioda, prisutni u govoru i onomastici Gore, mogu biti predmet ozbiljnijih
naučnih istraživanja. Zato je veoma nezahvalno davati površne, pristrasne i
ishitrene zaključke po pitanju jezika i
etnogeneze stanovnika Gore.
Kako ističe R. Katičić „istraživanje
imena zahtijeva vlastita teoretska polazišta, vlastite metode, vlastita vrela,
a od istraživača traži, uz dobru filološku naobrazbu, i sasvim specifično
znanje, vještinu i iskustvo“[1]. Po mišljenju Katičića „onomastika je važna
tamo gdje vodi cjelovitosti promatranja kakve bez nje ne bi bilo“ jer „bez
onomastike ostajemo nemoćni pred nekim najbitnijim pitanjima što ih postavlja
naša filološka materija. To su u prvom redu pitanja o kontinuitetima i o
njihovim prekidima, o simbiozama i etnogenetskim procesima, dakle pitanja što
se postavljaju nezaobilazna su pri svakom pokušaju da se razumije kultura i
jezična povijest naših strana.“[2]
